Në botën e sotme gjithnjë e më të ndërlidhur, shumë qytete të vogla janë shndërruar në mikrokozmos të multikulturalizmit, duke reflektuar dinamikën më të gjerë globale të diversitetit etnik, fetar dhe kulturor. Një qytet i tillë është Bujanoci në Serbinë jugore.
Bujanoci është një qytet i vogël që, në shikim të parë, mund të duket si çdo tjetër. Bukuria e tij qëndron në peizazhet piktoreske, arkitekturën tradicionale dhe ritmin e jetës së përditshme. Mirëpo, Bujanoci është i jashtëzakonshëm në një mënyrë që e tejkalon bukurinë e tij fizike sepse është një tapetë e thurur nga fijet e etnive, feve, kulturave dhe traditave të ndryshme. Kjo demografi është një mozaik i historisë komplekse, duke mishëruar shekuj ndërveprimi, konflikti dhe në fund, bashkëjetese. Prandaj ky qytet qëndron si një testament i pasur i bashkëjetesës njerëzore pavarësisht krijimit të hartave mendore. Ky ndërveprim i komuniteteve të ndryshme krijon një strukturë unike sociale, që thërret për eksplorim të realitetit të nuancuar të multikulturalizmit në një qytet të vogël, dhe për shqyrtim sesi toleranca dhe pranimi i diversitetit në njërën anë mund të zbusin konfliktin por në anën tjetër edhe të përforcojnë pa dashje stereotipet dhe ndarjen.
Në qytete si Bujanoci, ideologjia e multikulturalizmit pranohet gjerësisht. Ky pranim luan një rol të rëndësishëm në reduktimin e konfliktit të hapur ndërmjet grupeve të ndryshme etnike dhe fetare. Bashkëjetesa e komuniteteve serbe, shqiptare dhe rome, secili duke ruajtur praktikat dhe traditat e tyre kulturore, ilustron një mjedis relativisht harmonik. Prania e gjuhëve të ndryshme, festivaleve kulturore dhe ngjarjeve fetare nxjerr në pah një tapetë diversiteti ku ritmi i jetës së përditshme përfshin ndikime të shumta kulturore.
Megjithatë, kjo harmoni nuk nënkupton mungesën e tensioneve themelore. Pranimi i multikulturalizmit ndonjëherë mund të maskojë çështje më të thella të ndarjes dhe stereotipizimit. Ndërsa komunitetet bashkëjetojnë në mënyrë paqësore, ndërveprimet e tyre mund të jenë të kufizuara, duke çuar në një mirkuptim sipërfaqësor të njëri-tjetrit. Ky fenomen nënvizon kompleksitetin e multikulturalizmit, ku bashkëjetesa paqësore mund të bashkëjetojë me format delikate të ndarjes, duke ndikuar kështu në ndërveprimet sociale, arsimin dhe mundësitë ekonomike. Bujanoci karakterizohet nga kufi etnik ku komunitetet priren të jetojnë në lagje të ndryshme. Kjo ndarje rezidenciale shpesh kufizon ndërveprimet ndëretnike dhe përforcon kufijtë kulturorë dhe socialë, për hir të ruajtjes së traditave dhe strukturave shoqërore, që vetëm i përjetësojnë tensionet. Ndoshta kjo e shpjegon marrëdhënien dashuri-urrejtje, prezervim apo shkrirje. Jemi bashk në festivalin vjetor të verës dhe në treg të Hënave, por të ndarë nëpër lagje dhe bankat e shkollave.
Në Bujanoc, një veçori tjetër është ajo që multikulturalizmi perceptohet ndryshe nga grupet e shumicës dhe grupet e pakicës. Anëtarët e grupeve të shumicës shpesh e shohin atë si një kërcënim për dominimin e tyre kulturor dhe identitetin e grupit, ndërsa grupet e pakicave e shohin atë si një mbështetje për identitetin e tyre dhe ruajtjen kulturore. Grupet e shumicës janë më pak të favorshme ndaj multikulturalizmit kur ai bie ndesh me interesat e tyre materiale dhe simbolike. Si rezultat, anëtarët e grupit të shumicës mund të mbështesin më fort integrimin, ndërsa grupet minoritare janë më të prirura drejt multikulturalizmit. Kjo na qon te një komponent tjetër thelbësor i multikulturalizmit, që është toleranca. Megjithëse në thelb është gatishmëri për të lejuar ekzistencën e opinioneve ose sjelljeve me të cilat dikush nuk i pëlqen ose nuk pajtohet, prap, është e rëndësishme ta dallojmë atë nga relativizmi apo pranimi i pakushtëzuar. Toleranca nuk do të thotë refuzim për të gjykuar ose pranim jokritik i të gjitha dallimeve. Në vend të kësaj, përfshin pranimin dhe respektimin e diversitetit duke ruajtur besimet dhe vlerat e veta. Prandaj inkurajimi i njerëzve që të njohin dhe vlerësojnë dallimet kulturore ndonjëherë mund të rezultojë i kundërt, veçanërisht midis anëtarëve të grupit të shumicës që e perceptojnë atë si rrezik për pozicionin dhe identitetin e grupit të tyre.
Pavarësisht këtyre sfidave, kontaktet pozitive ndërgrupore mund të luajnë një rol vendimtar në rritjen e mirëkuptimit multikulturor. Për anëtarët e grupit të shumicës, ndërveprimet domethënëse me grupet e pakicave mund të çojnë në realizimin se normat dhe vlerat e tyre kulturore nuk janë mënyrat e vetme për të parë dhe menaxhuar botën. Kontakti pozitiv mund të zgjerojë horizontet, duke nxitur një vlerësim për kulturat e tjera dhe duke vënë në perspektivë standardet kulturore të marra si të mirëqena.
Nga pikëpamja sociale, kjo qasje përfaqëson një zhvendosje nga një nocion i cekët i kulturës si thjesht një ndihmës në identitetin kolektiv. Në vend të kësaj, thekson aspektet kulturore të njohjes dhe veprimit shoqëror, duke pranuar se kultura nuk është diçka që mund të vishet ose fshihet lehtësisht, por është e ngulitur thellë në ndërveprimet dhe perceptimet shoqërore.
Çështjet e diversitetit kulturor, akulturimit dhe integrimit social janë komplekse dhe të shumëanshme, që kërkojnë një eksplorim të thellë dhe të menduar. Në vend që ta trajtojmë kulturën si një çështje zgjedhjeje personale apo strategjie kolektive, është thelbësore të pranohet ndikimi i saj i thellë në njohjen dhe sjelljen shoqërore.
Si përfundim, përvoja e multikulturalizmit në qytete të vogla si Bujanoci zbulon një ndërveprim kompleks midis bashkëjetesës dhe ndarjes. Ndërsa pranimi i diversitetit mund të reduktojë konfliktin e hapur, gjithashtu mund të përforcojë edhe stereotipet dhe të thellojë ndarjen. Kuptimi i këtyre nuancave është thelbësor për nxitjen e një shoqërie vërtet gjithëpërfshirëse dhe harmonike, ku diversiteti jo vetëm që tolerohet, por edhe pranohet dhe festohet me të vërtetë. Duke promovuar kontakte pozitive ndërgrupore dhe duke vlerësuar pasurinë kulturore të komuniteteve të ndryshme, qytetet e vogla mund të lundrojnë sfidat e multikulturalizmit dhe të ndërtojnë një të ardhme më të integruar.
Ky shkrim është publikuar si pjesë e projektit “Presheva e Hapur”, i cili realizohet në kuadër të programit “Zhvillimi i mëtutjeshëm i dialogut civil ndërmjet Serbisë dhe Kosovës” që zbatohet nga Qendra për Rajonalizëm nga Novi Sadi, në partneritet me “Nënë Tereza Shoqëria Kosova”. “nga Prishtina, mbështetur nga Komisioni Evropian.